دیابت
دیابت ملیتوس یا بیماری قند یک بیماری مزمن و متابولیکی است که در آن سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت و ساز گلوکز کاهش می‌یابد و به دنبال آن میزان قند خون افزایش یافته که به‌آن هیپر گلیسمی گفته می شود. وقتی این افزایش قند طولانی مدت در بدن وجود داشته باشد، می تواند سبب تخریب رگ‌های بسیار ریز در بدن ( مویرگ های چشم، کلیه و اعصاب) شود. همچنین دیابت با افزایش خطر بیماری های قلبی عروقی ارتباط مستقیمی دارد؛ بنابراین تشخیص زودرس این بیماری می‌تواند در پیشگیری از عوارض آن مؤثر باشد. تشخیص و غربالگری دیابت با انجام آزمایش قند خون صورت می گیرد.
طبقه بندی بیماری دیابت:
طبقه بندی بیماری دیابت:- دیابت نوع ۱
- دیابت نوع ۲
- دیابت بارداری
در دیابت نوع ۱ به علت تخریب سلول های پانکراس، توانایی تولید هورمون انسولین که تنظیم کننده اصلی قند خون می باشد از بین می رود. این نوع از دیابت ارثی است و دربرگیرنده ۵ تا ۱۰ درصد انواع دیابت است. در این نوع از دیابت تخریب سلولی سلول های بتا پانکراس اتفاق می‌افتد و علت اصلی از دست رفتن سلول‌های β می تواند تخریب سلولی ناشی از یک بیماری خودایمنی باشد. در دیابت نوع ۱ به دلیل نبود انسولین در بدن، فرد دیابتی نیاز به تزریق انسولین دارد. این نوع از دیابت با نام‌های دیابت وابسته به انسولین یا دیابت نوجوانان نیز شناخته می‌شود.
در دیابت نوع ۲، انسولین در بدن وجود دارد اما سلول‌ها حساسیت خود را در پاسخ به حضور انسولین از دست می دهند و انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را که کاهش سطح گلوکز خون است را انجام داده و بنابراین قند خون افزایش می یابد. این اتفاق در نهایت ممکن است سبب تخریب سلول‌های بتای پانکراس و توقف کامل تولید انسولین شود.
در ابتلای فرد به دیابت نوع دو، ۲ عامل ژنتیک و چاقی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
نوع سوم دیابت، دیابت بارداری می باشد که در زنان باردار بدون سابقه دیابت، رخ می دهد و نحوه تشخیص و تفسیر شاخص های مربوط به قند خون در زنان باردار دیابتی با سایر افراد دیابتی متفاوت می باشد.
نحوه تشخیص بیماری دیابت :
🌀قند خون ناشتا کمتر از ۹۹ میلی گرم بر دسی لیتر ⬅️ نرمال
🌀بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ ⬅️ پیش دیابت
🌀 ۱۲۶ و بالاتر، که در دو آزمایش با فاصله تکرار شود ⬅️ دیابت
قند خون دو ساعته:
🌀کمتر از ۱۴۰ ⬅️ نرمال
🌀 بین ۱۹۹-۱۴۰ ⬅️ پیش دیابت
🌀 بالاتر از ۲۰۰ ⬅️ دیابت
همانطور که پیش تر گفتیم، تشخیص در دیابت بارداری متفاوت است.
در تشخیص دیابت، غیر از بررسی سطوح گلوکز خون، یک روش تشخیصی بهتر و دقیق تر هم وجود دارد به نام هموگلوبین A1C. این تست از دقت بالاتری برخوردار است چرا که میانگین سطوح قند خون را در ۲ تا ۳ ماه اخیر نشان می دهد.
بررسی سطح A1C:
🌀 A1C زیر ۵/۷٪ ⬅️ نرمال
🌀A1C بین ۵/۷ تا ۶/۴٪ ⬅️ پیش دیابت
🌀 A1C بالاتر از ۶/۵٪ ⬅️ دیابت
نکته مهم اینکه، A1C در زنان باردار و افرادیکه شکل غیرمعمول هموگلوبین را دارند، قابل استناد نیست.
علائم دیابت:
- پرنوشی و تشنگی بیش از حد
- خشکی دهان
- پرخوری
- تکرّر ادرار
- تاخیر در بهبود زخم و عفونت های عود کننده
- خستگی بیش از حد
- مشکلات بینایی و تاری دید
- کاهش وزن بی دلیل
عواملی نیز وجود دارند که ممکن است شما را در خطر بیشتر ابتلا به بیماری دیابت قرار دهند.
این عوامل عبارتند از:
۱- تجمع چربی در اطراف شکم و کمر
۲- کم تحرکی
۳- اضافه وزن
۴- سن بالای ۴۵ سال
۵- سابقه دیابت نوع ۲ در خانواده
۶- ابتلا به دیابت حاملگی
۷- پر فشاری خون
۸- تری گلیسرید و کلسترول بالا
نکات مربوط به اصلاح سبک زندگی در افراد دیابتی:
✅ کنترل وزن در پیشگیری از ابتلا به دیابت در افراد غیر دیابتی و کنترل بهتر قند خون و کاهش عوارض در بیماران دیابتی بسیار مهم است.
بررسی مطالعات نشان می دهد که حتی اگر در مرحله پیش دیابت باشید، کاهش حتی ۷ درصد از وزن و فعالیت بدنی ۱۵۰ دقیقه در هفته، می تواند به پیشگیری یا به تاخیر انداختن بروز دیابت کمک قابل توجهی نماید.
✅ فعالیت بدنی، هم از طریق فرستادن گلوکز به داخل سلول ها و استفاده از قند به عنوان منبع انرژی و هم از طریق افزایش حساسیت به انسولین باعث کنترل بهتر قند خون می شود.
اگر پزشک ورزش را برای شما مجاز کرده، حداقل ۳۰ دقیقه در روز یا ۱۵۰ دقیقه در هفته سعی کنید فعالیت بدنی داشته باشید.
می توانید ۳۰ دقیقه روزانه را به سه دوره ۱۰ دقیقه ای تقسیم کنید.
نکته قابل توجه اینکه، افراد با قندخون بالای ۳۰۰ و پایین تر از ۸۰ مجاز به ورزش کردن نیستند و در افرادیکه میزان قند خون آن ها بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ است، قبل از تصمیم گیری باید کتون ادرار آن ها اندازه گیری شود.
توصیه های تغذیه ای:
🌀 جایگزینی نان های سبوس دار به جای نان های سفید و پلوهای مخلوط با سبزیجات و حبوبات به جای پلوهای سفید
🌀 استفاده از گروه سبزیجات مثل اسفناج، گل کلم، بروکلی و ،،، به دلیل داشتن ویتامین های مفید، فیبر، آنتی اکسیدان و به خصوص ویتامین C که دیده شده در افراد دیابتی سطح پائین تری دارد
🌀 مصرف سالاد قبل از غذا به دلیل کاهش اشتها و تعدیل قند خون به جهت داشتن فیبر
🌀 مصرف خود میوه به جای آبمیوه (در محدوده کالری مجاز)
🌀مصرف یک واحد از سبزیجات کنار واحد میوه ( فیبر موجود در گروه سبزیجات باعث تعدیل قند خون ناشی از مصرف میوه می شود)
🌀 مصرف ماهی های چرب به دلیل داشتن EPA و DHA و کاهش التهاب و کنترل بهتر قند خون
🌀 مصرف روغن زیتون به جهت داشتن اسیداولئیک و خصوصیات آنتی اکسیدانی و تعدیل قند خون و کاهش تری گلیسرید در افراد دیابتی
🌀 مصرف متعادل مغزها سبب کاهش التهاب، کاهش گلوکز خون، کاهش سطوح A1C و کلسترول بد خون می شود.
🌀مصرف دانه چیا و بذر کتان که باعث کاهش گرسنگی، کاهش سطح قند خون، تامین امگا ۳ و کاهش التهاب می شود
🌀 مصرف آواکادو به جهت کربوهیدرات پایین و فیبر و چربی مفید بالا در یک مطالعه حیوانی باعث کاهش مقاومت به انسولین شد.
🌀مصرف تخم مرغ نیز می تواند مفید باشد. مطالعه ای که در سال ۲۰۱۹ انجام شد نشان داد خوردن صبحانه کم کربوهیدرات که حاوی چربی های مفید و تخم مرغ بود، باعث کنترل بهتر سطوح قند خون در طی روز شد.
🌀 مصرف لبنیات کم چرب به دلیل داشتن سطوح بالای کلسیم، پروتئین و CLA نیز بهبود ترکیب بدنی در بیماران دیابتی را به همراه دارد.
🌀 مصرف گروه پروتئین های لخم و پروتئین های گیاهی در محدوده کالری مجاز که مشاور تغذیه بر اساس، وزن، قد، میزان فعالیت بدنی و شرایط اختصاصی، برای شما تنظیم کرده است، به جهت تامین مواد مغذی مورد نیاز و جلوگیری از تحلیل عضلات بسیار مهم می باشد.
🌀مصرف لوبیاها و نخود در محدوده کالری مجاز به جهت داشتن ویتامین های گروه B، کلسیم، منیزیم، پتاسیم و ،،، سبب کاهش احتمال ابتلا به دیابت و کاهش سطوح گلوکز خون می شود.
🌀 مصرف ادویه هایی مثل زردچوبه، دارچین، تخم شنبلیله و تخم گشنیز در افراد دیابتی بسیار مفید است.
🌀مصرف به موقع وعده های اصلی در بیمار دیابتی و مصرف میان وعده های سالم در طول روز بسیار مهم است. حذف وعده های غذایی توصیه نمی شود چرا که ممکن است سبب هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) شود.
🌀 توصیه می شود بیمار دیابتی همیشه یک ماده غذایی شیرین مثل آبنبات همراه داشته باشد تا اگر دچار افت قند خون شد، بلافاصله آن را مصرف کند (هر ۱۵ دقیقه ۱۵ گرم کربوهیدرات تا وقتیکه سطح قند خون نرمال شود)
❌ مصرف الکل، مصرف مکرر غذاهای سرخ شده، گوشت های فرآوری شده، نوشیدنی های شیرین، آبنبات و شیرینی، غلات آماده صبحانه که دارای شکر بالاست، حتی مصرف بی رویه و کنترل نشده عسل و مصرف بیش از حد میوه هم در افراد دیابتی می تواند آسیب رسان باشد.
به دلایل زیر برنامه غذایی یک بیمار دیابتی باید تحت نظر مشاور تغذیه تنظیم شود:
۱-شمارش کربوهیدرات ها و تنظیم میزان مصرف این گروه در وعده های غذایی بسیار مهم و نیازمند محاسبات دقیق است. خصوصا در افرادیکه داروهای کاهنده قند خون استفاده می کنند و افرادیکه انسولین تزریق می کنند به دلیل پیک اثر انسولین و جلوگیری از افت قندخون و … تنظیم زمان و میزان گروه های غذایی در وعدهای اصلی و میان وعده ها بسیار تاثیر گذار است.
۲- بیماران دیابتی به دلیل مصرف برخی از داروها از جمله متفورمین معمولا بعد از مدتی دچار کمبود ویتامین B12 می شوند، ضمن اینکه در این بیماران جهت پیشگیری از آسیب های مویرگی باید توجه ویژه ای به میزان دریافت مناسب ویتامین E، B6 و ویتامین C داشته باشیم بنابراین تنظیم برنامه غذایی به گونه ای که این مواد مغذی تامین شود از اهداف مهم رژیم درمانی در این بیماران است.
فاطمه احمدیان – مشاور ارشد تغذیه و رژیم درمانی
بدون دیدگاه