چاقی و اضافه وزن:

چاقی و اضافه وزن نتیجه عدم تعادل مابین غذای مصرفی و فعالیت فیزیکی است. یک ترازوی دو کفه ای را در نظر بگیرید، یک کفه ترازو دریافت انرژی (از طریق غذا) و کفه دیگر مصرف انرژی (از طریق فعالیت بدنی و … ) است. اگر دریافت انرژی بیش از مصرف آن باشد، این انرژی اضافه به شکل چربی در سلول ها ذخیره می شود. با گذشت زمان این ذخیره در ابتدا به شکل اضافه وزن، و سپس چاقی درجه ۱، چاقی درجه ۲ و چاقی درجه ۳ نمود پیدا می کند.
در کنار دریافت انرژی بیش از حد مورد نیاز، چاقی شامل مجموعه ای از عوامل مربوط به شیوه زندگی، محیط و ژن ها است که در این مقاله به بررسی این عوامل می پردازیم.

تشخیص چاقی:

 

مهم ترین شاخص برای ارزیابی چاقی، شاخص توده بدنی یا BMI می باشد. این نسبت از تقسیم کردن وزن (بر حسب کیلوگرم) به قد (بر حسب متر به توان دو) به دست می آید و در واقع تناسب بین وزن و قد فرد را نشان می دهد.
اگر BMI زیر ۱۸/۵ باشد، شخص دچار لاغری و کمبود وزن است.
اگر BMI بین ۱۸/۵ و ۲۴/۹ باشد، شخص در محدوده وزن طبیعی قرار دارد.
اگر BMI بین ۲۵ و ۲۹/۹ باشد، شخص دچار اضافه وزن است.
اگر BMI بین ۳۰ و ۳۴/۹ باشد، شخص چاقی درجه ۱ دارد.
اگر BMI بین ۳۵ تا ۳۹/۹ باشد، شخص چاقی درجه ۲ را تجربه می کند.
و اگر BMI بالای ۴۰ باشد، فرد از چاقی مفرط و بیمارگونه رنج می برد.
بر حسب اینکه فرد در کدامیک از این محدوده ها قرار داشته باشد، تنظیم کالری روزانه با توجه به شرایط سنی متفاوت است و توسط مشاور تغذیه انجام می گیرد.

 

برای دریافت برنامه غذایی آنلاین با شماره ۲۲۷۷۳۰۴۱-۰۲۱ تماس بگیرید. 

عوامل عمده ای با افزایش چاقی ارتباط دارند از جمله افزایش اندازه پرس های غذا، افزایش دفعات صرف غذا در بیرون از منزل، افزایش مدت زمان تماشای تلویزیون یا کامپیوتر یا بازی های الکترونیکی، تغییر نوع کار و ترس از سرزنش که باعث کاهش ورزش های بیرون از منزل می شود.
آمار جهانی چاقی:
۳۹ درصد از بزرگسالان جهان اضافه وزن و چاقی را تجربه می کنند. و طبق آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی شیوع اضافه وزن و چاقی در بین کودکان و نوجوانان ۵ تا ۱۹ ساله، از ۴ درصد در سال ۱۹۷۵ به ۱۸ درصد در سال ۲۰۱۶ رسیده است که درصد قابل توجهی است. چاقی که تحت عنوان شاخص توده بدنی بالاتر از حد نرمال تعریف می شود ریسک ابتلا به بیماری های قلبی عروقی، سکته، دیابت و انواع سرطان ها را افزایش می دهد. در واقع چاقی به طور مستقیم باعث این بیماری ها نمی شود اما احتمال ابتلا به آن ها را افزایش می دهد. در سال ۲۰۱۷، ۴/۷ میلیون نفر، مرگ زود هنگام ناشی از چاقی را تجربه کردند که این آمار ۴ برابر آمار مرگ ناشی از تصادف جاده ای است.
بنابراین به غیر از بحث تناسب اندام و زیبایی، در قدم اول برای افزایش سلامت، کیفیت زندگی و طول عمر، لازم است به وزن بدن توجه ویژه داشته باشیم. اگر اضافه وزن و چاقی را تجربه می کنیم، به کمک مشاور تغذیه، به بررسی عواملی که منجر به چاقی شده اند بپردازیم و سپس این روند را اصلاح نماییم چرا که برای یک مداخله اصولی و دقیق، باید در ابتدا عوامل ایجاد کننده چاقی را ریشه یابی کنیم.

عوامل مربوط به چاقی:

۱- سبک زندگی

فعالیت جسمی ناکافی: شیوه زندگی کم تحرکی همراه با پرخوری مزمن از علل مهم افزایش وزن می باشد.
متاسفانه افراد کمی ورزش می کنند و این افراد، اوقات زیادی را صرف فعالیت هایی با مصرف انرژی حداقل، نظیر تماشای تلویزیون، استفاده از رایانه، بازی های ویدیویی، نشستن در ماشین، نشستن پشت میز محل کار و … می کنند.

۲- دریافت غذا و انرژی بیش از حد مورد نیاز:

در کنار تحرک جسمی ناکافی، دریافت غذا، نوشیدنی ها، تنقلات و به طور کلی دریافت انرژی بیش از حد مورد نیاز بدن منجر به عدم تعادل بین کفه های ترازو و در نتیجه اضافه وزن و چاقی می شود.

۳- بد موقع غذا خوردن، فاصله های طولانی بین دو وعده غذایی اصلی و‌ عدم مصرف میان وعده:

یکی از فرضیه‌هایی که در این باره مطرح می شود این است که وقتی به واسطه مشغله کاری، عدم برنامه ریزی و ،،،، فاصله بین وعده ها را طولانی می نمایید و جهت کنترل اشتها در این بین، میان وعده هم مصرف نمی کنید، به واسطه گرسنگی ایجاد شده ولع بسیار زیادی به غذا خواهید داشت و معمولا در این هنگام دیگر کنترل روی میزان دریافت غذا نخواهید داشت.

 

۴- مصرف زیاد کربوهیدرات های ساده و‌ شیرینیجات و‌ توزیع نامناسب درشت مغذی ها در برنامه غذایی:

زمانی که شما یک وعده غذایی حاوی کربوهیدرات ساده به مقدار زیاد (مثل نان سفید، برنج سفید به مقدار زیاد، شکلات، شیرینیجات، نوشیدنی های آماده و ،،،) مصرف می کنید، میزان قند در خون شما افزایش پیدا می کند. سلول های لوزالمعده به طور طبیعی این افزایش قند خون را حس کرده و به دنبال آن برای تعدیل میزان قند در خون، هورمون انسولین را ترشح می کنند.
انسولین وارد جریان خون شده و به سلول ها پیام جمع آوری قند از خون را می دهد. حال اگر مصرف گلوگز و کربوهیدرات های ساده بیش از نیاز طبیعی بدن باشد، با هر بار مصرف این مواد، انسولین نیز ترشح شده و گلوکز را به قصد تعدیل قند، از خون برمی دارد. به دنبال این مکانیسم جبرانی، قند خون کاهش می یابد و شما با افت قند و میل به مصرف شیرینیجات مجدد روبرو می شوید و دوباره دریافت کربوهیدرات دیگر و این چرخه معیوب مرتبا تکرار می گردد. به علت ترشح زیاد انسولین، به مرور بدن با مقاومت انسولین روبرو می شود و این خود عاملی برای چاقی شکمی به شمار می رود. هم چنین انسولین هورمونی لیپوژنز است یعنی باعث تجمع تجربی می شود. جهت داشتن یک برنامه غذایی اصولی با نسبت مناسب درشت مغذی ها حتما از متخصص تغذیه خود کمک بگیرید.

از طرفی خود چاقی نیز عاملی برای مقاومت به انسولین است. چربی های اطراف سلول ها، به ویژه چربی های شکمی مانع پاسخ گویی سلول ها به هورمون انسولین هستند. این چربی ها سبب تولید هورمون های التهابی در بدن می شوند و التهاب، حساسیت سلول به انسولین را کم می کند. به علاوه مصرف کالری مازاد بر آنچه بدن به آن نیاز دارد، از دیگر دلایلی است که منجر به تجمع چربی در بدن و در نتیجه بالا رفتن میزان مقاومت به انسولین می گردد.

۵- پایین بودن سطح سوخت و ساز بدن:

به غیر از عملکرد غده تیروئید و عوامل ژنتیکی، موارد دیگری نیز در سوخت و ساز بدن دخیلند مانند :

نوع ترکیب بدن یا Body Composition:

بدن هر فرد از دو توده چربی و توده عضلانی تشکیل شده است. توده عضلانی تو‌ده مفید بدن است که مسئول عمده سوخت و ساز بدن به شمار می رود. در واقع هر قدر میزان این توده ی لخم یا بدون چربی بیشتر باشد، سوخت و ساز بدن هم بالاتر است به طوریکه تقریبا ۸۰ درصد تفاوت در میزان سوخت و ساز مربوط به توده بدون چربی می باشد.
یکی از دلایلی که وزن بدن بالا می رود یا ایست می کند، کمبود همین توده عضلانی است بنابراین با افزایش این توده می توان سوخت و ساز بدن را بالا برد و از اضافه وزن و‌ چاقی پیشگیری کرد.
با ورزش مناسب به ویژه ورزش قدرتی، در کنار برنامه غذایی با نسبت مناسب درشت مغذی ها می توان توده عضلانی و در نتیجه میزان سوخت و ساز بدن را افزایش داد.
برای بررسی میزان این توده و بررسی میزان متابولیسم BMR بدن خود می توانید تست آنالیز بدن یا بادی کامپوزیشن را انجام دهید.

برای دریافت نوبت حضوری آنالیز بدن با شماره ۲۲۷۷۳۰۴۱-۰۲۱ تماس بگیرید

افزایش سن:

با افزایش سن میزان سوخت و ساز بدن کاهش می یابد. شاید تجربه کرده باشید که با دریافت غذایی ثابت، طی سال ها وزن شما ثابت نمی ماند و این امر به دلیل کاهش متابولیسم بدن با افزایش سن می باشد. پس از سال های اولیه بزرگسالی، در هر دهه از عمر ۱ تا ۲ درصد در هر کیلوگرم توده بدون چربی، از مصرف انرژی استراحت کم می شود و این کاهش میزان متابولیسم را با افزایش فعالیت بدنی و تنظیم دریافت غذایی می توان جبران نمود.

عدم تعادل هورمون ها:

۶- کم کاری تیروئید:

غده ی تیروئید، غده ای کوچک و پروانه ای شکل است که وزنی کمتر از ۱ اونس دارد اما هورمون هایی تولید می کند که تمامی اعضا، بافت ها و سلول های بدن ما را تحت تاثیر قرار می دهند بنابراین تاثیر بسزایی بر عملکرد بدن دارد.
این غده فرآیندهای مختلفی را در بدن تنظیم می کند مانند تنظیم متابولیسم چربی و کربوهیدرات، تنظیم دمای بدن‌، تنظیم ضربان قلب و ،،،
بنابراین می بینیم که عملکرد غده ی تیروئید چقدر حیاتی است.
‌گاهی اوقات عملکرد این غده دچار اختلال می شود و به شکل کم کاری تیروئید، پر کاری تیروئید و ،،، بروز پیدا می کند.
اگر این اختلال به شکل کم کاری تیروئید بروز پیدا کند، به دلیل نقشی که غده تیروئید در سوخت و ساز بدن دارد، سوخت و ساز بدن کاهش پیدا کرده و در صورت عدم مصرف دارو، فرد ممکن است چاقی و اضافه وزن را تجربه کند.
تشخیص کم کاری تیروئید بر اساس بررسی هورمون های تیروئیدی در آزمایش خون انجام می شود. عموما در کم کاری تیروئید سطوح TSH خون بالا می رود.

علائم کم کاری تیروئید:

خستگی،
‌فراموشکاری‌،
‌افزایش وزن‌،
قاعدگی های زیاد،
‌خشکی دوره ای مو‌،
نوسانات خلق و خو،
‌صدای خشن و گرفته‌،
‌خشکی دوره ای پوست،‌
‌یبوست،
‌هیپر کلسترولمی و ،،،،

۷- سندرم کوشینگ:

سندرم کوشینگ بیماری است که در آن ترشح هورمون کورتیزول که از غده فوق کلیوی (آدرنال) آزاد می شود بیش از حد طبیعی است. این هورمون که تحت عنوان هورمون استرس شناخته می شود، قند موردنیاز بدن را در شرایط استرس در اختیار قرار می دهد. کورتیزول در بسیاری از فعالیت ها و عملکردهای مهم بدن نظیر پاسخ دهی به استرس، تعدیل اثر هورمون انسولین، تولید انرژی و‌ تنظیم چرخه خواب و بیداری و ،،، نقش دارد. اما ترشح طولانی مدت این هورمون می تواند مشکل ساز شود و یکی از علل چاقی هم همین بالا بودن میزان کورتیزول می باشد. و اما در چه مواردی تولید کورتیزول از حد طبیعی بیشتر می شود:

• سطح استرس بالا که این استرس می تواند ناشی از افسردگی و اختلالات روحی، استرس مربوط به بیماری، جراحی، تروما و ،،، باشد.
• سوء تغذیه
• در معرض قرار گرفتن رژیم های بسیار کم کالری و طولانی مدت هم می تواند بدن را در وضعیت افزایش تولید هورمون کورتیزول قرار دهد.
• مصرف بیش از حد داروهای کورتیکواستروئیدی مانند پردنیزولون در دوزهای بالا و طولانی مدت.
• و وجود برخی از تومورهای ناحیه هیپوفیز، آدرنال و ،،،

 

ارتباط سندرم کوشینگ با چاقی:

یکی از علائم این بیماری اضافه وزن و چاقی است که این چاقی بیشتر به صورت تجمع چربی در قسمت های میانی بدن بین شانه ها و پشت می باشد

۸- مقاومت به انسولین و سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOs:

سندرم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال هورمونی شایع غدد درون ریز است که ۵ تا ۱۰ درصد زنان در سنین باروری را مبتلا می‌کند. این بیماری شامل مجموعه‌ای از علائم است که در صورت تشخیص دو علامت از سه علامت زیر، این بیماری تایید می گردد:
۱- اختلال در تخمک گذاری (قاعدگی های نامنظم)
۲- بالا بودن سطح تستوسترون (هیپرآندروژنیسم) که باعث هیرسوتیسم یا پرمویی، آکنه، آلوپسی و ،،، می شود.
۳- و حضور کیست های تخمدانی در سونوگرافی ( تخمدان‌های پلی کیستیک).

بروز جوش های چرکی و آکنه، رشد موهای زائد در ناحیه چانه و بالای لب فوقانی و ریزش مو با الگوی مردانه از تظاهرات بالینی مرتبط با PCO هستند.

احتمال ابتلا به این بیماری در افراد مبتلا به اضافه وزن و چاق، ۵ برابر بیش از سایرین است. اختلالاتی از جمله مقاومت به انسولین، عدم تحمل گلوکز و سایر اختلالات متابولیکی در زنان مبتلا به این بیماری وجود دارد.
مقاومت به انسولین خود می تواند عاملی برای ایجاد چاقی شکمی باشد.
در واقع هم مقاومت به انسولین می تواند منجر به بروز چاقی شکمی شود و هم اضافه وزن، چاقی و‌بالا بودن توده چربی می تواند عاملی برای ایجاد مقاومت به انسولین باشد. انسولین هورمونی است که توسط پانکراس در بدن ساخته می شود تا میزان قند خون را کنترل کند. این هورمون کمک می کند تا قند (گلوکز) از خون وارد سلول ها شده و انرژی تولید شود. مقاومت به انسولین به این معنی است که بافت های بدن به اثر انسولین مقاومت پیدا می کنند و حساسیتشان را از دست می دهند بنابراین بدن میزان بیشتری انسولین تولید می کند.
سطح بالای انسولین باعث می شود تا ترشح تستوسترون نیز افزایش پیدا کرده و همین سطوح افزایش یافته تستوسترون باعث اختلال در تخمک گذاری، ناباروری و هیرسوتیسم می گردد. لازم به ذکر است این عدم تخمک گذاری که منجر به قطع پریود می گردد خود عاملی برای افزایش بدن می باشد. بنابراین رژیم درمانی و اصلاح سبک زندگی در این بیماران جهت کاهش توده چربی و کاهش مقاومت به انسولین بسیار حیاتی است.

برای دریافت برنامه غذایی در سندرم تخم دادن پلی کیستیک با شماره ۲۲۷۷۳۰۴۱-۰۲۱ تماس بگیرید.

۹- التهاب:

افزایش التهاب در بدن عاملی برای مقاومت به انسولین و چاقی به شمار می رود. بافت چربی به طور فعالانه انواع وسیعی از سیتوکین های پیش و ضد التهابی ترشح می کند. اثرات این سیتوکین ها عبارتند از مقاومت به انسولین، افزایش لیپیدهای خون، کاهش پروتئین عضلانی و استرس اکسیداتیو.
دانشمندان ارتباط مستقیمی بین چاقی و بیماری های التهابی کشف کردند. در واقع سیگنالهای متابولیک در هیپوتالاموس افراد چاق تحریک شده و زمینه را برای التهاب مزمن و تخریب بافتی طی طولانی مدت آماده می نمایند. بررسی مطالعات حیوانی نشان می دهد، در موش هایی که رژیم غذایی پرچرب دریافت می کنند، کلید اصلی التهاب در هیپوتالاموس روشن می شود. در انسان نیز،
پر خوری مزمن کلید التهاب را تحریک کرده و منجر به افزایش وزن و چاقی و مقاومت به انسولین می گردد. در افراد مبتلا به مقاومت به انسولین ما با تنظیم رژیم غذایی مناسب جهت کاهش وزن، می توانیم رسوب چربی در کبد و شاخص های التهابی را کاهش دهیم.

۱۰- وراثت و نوتریژنومیکس:

بیشتر عوامل هورمونی و عصبی دخیل در تنظیم طبیعی وزن به طور ژنتیکی تعیین می گردند. نقائص کوچکی در بیان یا تداخل ژن ها می تواند به طور قابل ملاحظه‌ای در افزایش وزن و چاقی دخالت داشته باشد. تعداد و اندازه سلول های چربی، نوع توزیع چربی بدنی و متابولیسم بدن نیز تا حدودی تحت تاثیر ژن هاست.
تحقیقات صورت گرفته در دوقلوها تایید نموده اند که ژن ها ۵۰ تا ۷۰ درصد استعداد فرد را برای پیشرفت چاقی تعیین می کنند. اینجا ممکن است برای فردی که زمینه چاقی ژنتیکی دارد سوال پیش آید که اگر ژن چاقی دارم پس نمی توانم کاهش وزن داشته باشم؟ لازم است به نکته بسیار مهمی اشاره کنم: انتخاب های تغذیه ای و سبک زندگی، می‌توانند ژن های محرک چاقی را فعال یا غیرفعال کنند. در واقع این محیط است که اجازه می دهد ژن ناسالمی فعال یا غیر فعال بماند. پس انتخاب های سالم و سبک زندگی سالم تا حدود زیادی می تواند پاسخ های ژنی را تعدیل نماید.

۱۱- خواب و ریتم های شبانه روزی:

خواب کم تنظیم اندوکرین گرسنگی و اشتها را تغییر می‌دهد. هورمون هایی که اشتها را تحت تاثیر قرار می دهند ممکن است دریافت انرژی را افزایش دهند. محرومیت مداوم از خواب نیز می تواند مقدار، ترکیب و توزیع دریافتی غذا را تغییر داده و ممکن است در اپیدمی چاقی سهیم باشد. کار شیفتی یا مواجهه با نور زیاد در شب هم می تواند اختلال ریتم های شبانه روزی و شیوع چاقی را افزایش دهد. بررسی مطالعات نشان می دهد ارتباطی مابین خواب، اختلال ریتم های شبانه روزی، ژن ها و سندرم متابولیک وجود دارد.

۱۲- استرس :

استرس نیز عامل دیگری است. کورتیزول تحت شرایط استرسی آزاد شده و منجر به ترشح انسولین برای ثابت نگه داشتن قند خون در پاسخ به حالت جنگ و‌ گریز می شود. بنابراین طبق مکانیسمی که پیش تر به آن اشاره کردیم، افزایشی در اشتها رخ می دهد. سطوح کورتیزول در اوایل صبح بالا و در حوالی نیمه شب پایین است. افراد مبتلا به سندرم غذاخوری شبانه در اثر عوامل نورواندوکرین برنامه ریزی شده توسط وراثت، دارای ریتم دریافتی وعده های غذایی به تاخیر افتاده، و از جمله تغییر سطوح کورتیزول هستند.
‌از طرفی خود چاقی نیز عاملی برای مقاومت به انسولین است. چربی های اطراف سلول ها، به ویژه چربی های شکمی مانع پاسخ گویی سلول ها به هورمون انسولین هستند. این چربی ها سبب تولید هورمون های التهابی در بدن می شوند و التهاب، حساسیت سلول به انسولین را کم می کند. به علاوه مصرف کالری مازاد بر آنچه بدن به آن نیاز دارد، از دیگر دلایلی است که منجر به تجمع چربی در بدن و در نتیجه بالا رفتن میزان مقاومت به انسولین می گردد.

۱۳- مصرف برخی از داروها

مصرف برخی از داروها می تواند اشتها را افزایش داده و منجر به افزایش وزن شود. برخی از این داروها عبارتند از داروهای روان درمانی مانند آلپرازولام، بنزودیازپین،هالوپریدول، پرفنازین، کلوزاپین، الانزاپین و …

•  داروهای ضد اضطراب سه حلقه ای مانند آمی تریپتیلین، کلومیپرامین، ایمی پرامین و ،،،
•  داروهای ضد اضطراب MAOI: مانند ایزوکربوکسازید، سولفات فنلزین، سولفات ترانیل سیپرومین و ،،،
•  داروهای ضد تشنج مانند اسید والپروئیک (دپاکین) و گاباپنتین
• برخی از هورمون ها:
  کورتیکواستروئیدها مانند کورتیزون، متیل پردنیزولون و پردنیزولون ، هورمون رشد انسانی، استات مدروکسی پروژسترون، استات مگسترول، اکساندرولون، اکسی متولون و تستوسترون
• داروهی دیگری مانند سیپروهپتادین، فکسوفنادین، درونابینول (مارینول) و‌ …توجه داشته داشته باشید اگر هر کدام از این داروها را استفاده می‌کنید خودسرانه مصرف آنها را متوقف نکنید و در مورد تغییر آنها حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

 

۱۴- استئو‌آرتریت و وضعیت هایی که به دلیل وجود درد، فعالیت بدنی در آن ها کاهش پیدا می کند.

۱۵- سندرم پرادر- ویلی (prader-willi syndrome) که یک بیماری ژنتیکی است.

این بیماری که معمولا در دوران شیرخوارگی تشخیص داده می شود قسمت های زیادی از بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. افراد مبتلا از ابتدای کودکی اشتهای سیری ناپذیری پیدا می کنند که منجر به پرخوری مزمن، اضافه وزن چاقی می شود.اساس تشخیص در این بیماری آزمایشات ژنتیکی است.

همانطور که دیدیم دلایل مختلفی باعث ایجاد چاقی و اضافه وزن می شوند. برای یک مداخله اصولی و دقیق و انتخاب بهترین راه درمان، قبل از هر چیز باید علت زمینه ای چاقی تشخیص داده شود و در قدم بعدی نسبت به اصلاح آن اقدام شود. اگر بیماری زمینه ای عامل زمینه ساز چاقی باشد لازم است فرد تحت نظر پزشک، دارودرمانی و تحت نظر متخصص تغذیه برنامه غذایی متناسب با شرایط خود را دریافت کند. ما در این مسیر به شما کمک می کنیم که بتوانید سلامتی و تناسب اندام را همزمان تجربه کنید.

 

منابع :

 

WHO (2018) – Fact sheet – Obesity and overweight. Updated February 2018. Online here
The latest study can be found at the website of the Lancet here: TheLancet.com/GBD
Hill, J. O., Wyatt, H. R., & Peters, J. C. (2012). Energy balance and obesity. Circulation, 126(1), 126-132.
World Health Organization. BMI Classification. Global Database on Body Mass Index. Available online.

Centers for Disease Control and Prevention. Body Mass Index: Considerations for Practitioners. Available online.

Drug-induced weight gain